“Bốn bề phong cảnh lạ thay
Bồng lai kia cũng thế này mà thôi”
Chùa Bổ Đà (Tứ Ân tự) còn có tên là chùa Quan Âm, thường được người dân trong vùng gọi tắt là chùa Bổ. Chùa nằm ở phía Bắc chân núi Phượng Hoàng thuộc thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Chùa Bổ Đà là di tích lịch sử - văn hoá tiêu biểu của huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang và là một trong những trung tâm Phật giáo lớn của thiền phái Trúc Lâm.
Chùa được xây dựng từ thế kỷ XI và được trùng tu lại vào thời vua Lê Trung Hưng. Chùa có diện tích khoảng 51.784m2 được phân ra làm ba khu rõ rệt. Khu vườn 31.000m2, khu nội tự chùa 13.000m2 và khu vườn tháp rộng 7.784m2. Trải qua những biến thiên của lịch sử, nhưng chùa Bổ Đà vẫn còn bảo lưu được khá nguyên vẹn những nét kiến trúc truyền thống Việt Cổ cũng như nhiều tài liệu, hiện vật, cổ vật quý có giá trị lớn về mặt văn hóa, lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật.
Chùa có kiến trúc độc đáo và khác biệt so với các ngôi chùa truyền thống ở miền Bắc Việt Nam, đó là lối kiến trúc "nội thông ngoại bế" tạo vẻ u tịch, thanh vắng, linh thiêng. Với hệ thống bố cục kiến trúc hài hòa được xây dựng bằng các vật liệu: Gạch nung, ngói, tiểu sành và hệ thống tường bao được làm bằng đất rất độc đáo. Các bức tường, cổng và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện theo lối chình tường. Cổng vào chùa nền lát đá muối có kích thước to nhỏ khác nhau, xây theo kiến trúc thời Nguyễn mang dáng dấp gác chuông. Điểm đặc biệt ở đây là nhiều bức tường được xây bằng tiểu sành giống như làng Thổ Hà, nơi chuyên sản xuất gốm, chum vại, tiểu sành một thời cách đó vài cây số, tạo vẻ rất trầm mặc, gần gũi với vùng thôn quê ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Vào trong khu nội tự chùa ta sẽ được chiêm ngưỡng không gian kiến trúc chùa Việt Cổ với gần một trăm gian liên hoàn tạo nên một nét rất độc đáo và cổ kính.
Cổng chùa Bổ Đà rêu phong, cổ kính
Lối vào chùa với cổng và tường đất rêu phong
Một nét cổ của chùa
Chùa Bổ Đà còn có khu vườn tháp rất rộng lớn, đây là nơi tàng lưu xá lị, tro cốt nhục thân của các tăng ni dòng thiền Lâm Tế, vườn nằm ở bên trái khu Nội tự và Vườn chùa. Đó là bãi đất nằm nghiêng theo độ cao của núi Bổ Đà có diện tích gần 8.000m2. Bao quanh vườn tháp nhà chùa đã dùng đá núi, gạch chỉ và đất tạo nên bức trường để giữ gìn yên tĩnh giấc ngủ ngàn thu cho các những nhà tu hành đắc đạo. Vườn tháp chùa Bổ Đà vẫn còn nguyên vẹn và nay trở thành vườn tháp cổ và có quy mô rộng lớn.
Đặc biệt vườn tháp chùa Bổ Đà được du khách thập phương xa gần đến thăm và đánh giá là đẹp và lớn nhất Việt Nam. Vườn tháp được xây dựng theo những quy định riêng và rất chặt chẽ của thiền môn mà không một nơi nào có.
Khu vườn tháp rộng lớn và cổ kính
Qua gần ba trăm năm hưng thịnh, và kể từ khi sư tổ có tên tục là Phạm Kim Hưng viên tịch đến nay, sơn môn Bổ Đà đã xây dựng tất cả 107 ngôi tháp lớn nhỏ xếp hàng hàng, lớp lớp với nhiều kiểu loại khác nhau. Trong vườn tháp, ta thấy đa số là những ngôi tháp ba, bốn tầng với độ cao từ ba đến năm mét, riêng mấy ngôi tháp sư tổ thì đồ sộ cao rộng hơn nữa. Tàng chứa trong 107 ngôi tháp cổ là mộ, xá lị, tro cốt của trên 1218 nhà sư tu hành đắc đạo của dòng thiền phái Lâm Tế khắp nơi trên cả nước từ gần ba thế kỷ nay. Điều độc đáo mà du khách được chiêm bái ở vườn tháp chùa Bổ Đà, đó là trong vườn có cả tháp mộ sư tăng, sư ni (điều hiếm thấy ở các dòng phái khác). Tháp mộ sư tăng trên đỉnh tháp bao giờ cũng gắn bình cam lộ đặt trên tòa sen. Tháp sư ni thì khác, đỉnh tháp mộ lại được gắn một búp sen.
Các ngôi tháp xếp hàng hàng, lớp lớp
Các ngôi tháp chùa Bổ Đà đều được kiến tạo bằng đá và gạch chỉ được bít mạch dùng vôi vữa trộn với mật mía và bột giấy bản nên rất bền và mịn. Đa số các ngôi tháp đều có tên, trong lòng tháp thường đặt bia ghi bài vị và ghi thời gian sinh, hóa của các nhà sư, do vậy mỗi ngôi tháp đều là những nguồn tư liệu chân thực giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu sâu sắc hơn về Phật phái Lâm Tế nói chung, lịch sử chùa Bổ Đà nói riêng. Xưa nay, vườn tháp được xem như một công trình kiến trúc góp phần tôn vinh giá trị cho danh lam cổ tự và thu hút đông đảo khách thập phương đến du ngoạn cảnh chùa.
Chùa Bổ Đà từ khi hình thành đã sớm trở thành một sơn môn đào tạo các tăng, ni trong vùng thuộc xứ Kinh Bắc xưa. Điểm nổi bật ở đây là còn lưu giữ được rất nhiều tư liệu, hiện vật quý về Phật giáo (Thiền phái Lâm Tế) đó là gần 2000 bộ mộc bản kinh phật. Bộ kinh được hình thành xuất phát từ ý tưởng của các vị tổ sư, đồng thời cũng là những người xây dựng ra ngôi chùa, muốn có một bộ kinh để truyền dạy đạo Phật, đồng thời là một di vật Phật học đặc biệt để lại cho đời sau. Bộ kinh mang những tư tưởng của hai dòng Phật giáo lớn nhất Châu Á xưa là Ấn Độ và Trung Hoa. Toàn bộ số mộc bản kinh phật được xếp ngay ngắn trên 8 giá gỗ được đặt trong khuôn viên chùa.
Đại đức Thích Thanh Vinh- Trụ trì chùa Bổ Đà giới thiệu Bộ mộc kinh cho du khách
Bộ kinh Phật trên được khắc vào năm 1740, đời vua Lê Cảnh Hưng. Hầu hết các ván kinh trong kho mộc bản tại chùa Bổ Đà đều dài 50cm-60cm, rộng 25- 30cm và dày 2,5cm cũng có cả những ván kinh khổ rất lớn 150x30x2,5. Các ván kinh được khắc bằng cả chữ Hán chữ Nôm và chữ Phạn. Trải qua gần 300 năm, bộ kinh hiện nay vẫn còn khá nguyên vẹn. Đặc biệt là những tấm gỗ thị dùng để khắc kinh đều rất bền, đẹp, không bị mối mọt, dù không dùng một loại thuốc bảo quản nào. Trên những tấm kinh, các nghệ nhân xưa còn trang trí thêm nhiều đường nét họa tiết, hình khối điêu luyện và tinh xảo, phản ánh những tư tưởng, triết lý sâu xa của đạo Phật. Nổi bật trong số đó là các hình khắc Đức Phật Tổ Như Lai, Quan Thế Âm Bồ Tát, các vị La Hán… Đó là những di vật Phật học đặc biệt quý giá và độc đáo.
Với hệ thống kiến trúc độc đáo, phần nội tự cổ kính, lối cổng chùa, bờ rêu, tường đất cũ kỹ rêu phong, lối mòn và vườn cây đại thụ lâu năm....., đặc biệt là Bộ ván mộc kinh cổ với gần 2000 bản và khu vườn tháp chùa Bổ Đà thật xứng danh là ngôi chùa mang đậm bản sắc văn hóa Việt và là một trong những ngôi chùa cổ hiện nay. Với những giá trị lịch sử - văn hoá, những hiện vật quý được lưu giữ tại Chùa Bổ Đà, năm 1992 Chùa Bổ Đà được công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia và ngày 07/5/2016, Tổ chức kỷ lục Việt Nam đã ghi nhận và xác lập Chùa Bổ Đà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang “ Ngôi chùa có vườn tháp lớn nhất Việt Nam” và “ Bộ mộc bản kinh phật của thiền phái Lâm Tế khắc trên gỗ thị cổ nhất”. Đây là niềm vinh dự và tự hào của nhân dân huyện Viêt Yên cũng như Chùa Bổ Đà và cũng là trách nhiệm của các cấp chính quyền trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa - lịch sử tiêu biểu của huyện nhà và của Quần thể di tích chùa Bổ Đà.
Chứng nhận kỷ lục của Bộ mộc kinh chùa Bổ Đà, huyện Việt Yên, Tỉnh Bắc Giang Cổ nhất
Chứng nhận kỷ lục Vườn tháp chùa Bổ Đà, huyện Việt Yên, Tỉnh Bắc Giang lớn nhất Việt Nam
Phòng Văn hoá và Thông tin
